تاریخچه و اهداف نظام آراستگی(5S) در جهان و ایران

تاریخچه و اهداف نظام آراستگی (5S) در جهان و ایران

نظام آراستگی محیط کار(5S) بعد از جنگ جهانی دوم توسط ژاپنی ها مطرح و به کار گرفته شد. مدیران و صنعت گران ژاپن بعد از تصمیم گیری برای بازسازی صنایع خود بعد از جنگ، به دنبال ایده ها و راه کارهایی برای بهبود تولیدات و افزایش فروش محصولات تولیدی خود بودند که دعوت از دکتر ادواردز دمینگ توسط انجمن دانشمندان و مهندسین ژاپن نیز یکی از اقدامات ناشی از همین تصمیمات در تاریخچه نظام آراستگی بود تا جایی که تنها یک سال پس از حضور دکتر دمینگ آمریکایی در ژاپن یعنی سال 1951، جایزه دمینگ راه اندازی  شد و تا کنون هرساله این جایزه معتبر به بهترین صنایع  ژاپن اهدا می شود.

از دیگر اقدامات ژاپنی ها، گرفتن ایده ” خانه داری صنعتی” از برخی صنایع آمریکایی بود؛ در آن زمان کشور آمریکا که هر ساله خسارت های هنگفت جانی و مالی را به دلیل حوادث ناشی از کار در صنایع خطرساز خود پرداخت می کرد، طرحی تحت عنوان خانه داری صنعتی (Housekeeping) را برای صنایع مهمات سازی ؛ کبریت سازی ؛ داروسازی ؛ مواد غذائی و تجهیزات پزشکی اجرا نموده بود؛ از مهمترین اهداف خانه داری صنعتی در این صنایع، می توان موارد زیر را برشمرد:

• رعایت بهداشت

• رعایت کامل ایمنی

• جلوگیری از حوادث به ویژه انفجار و آتش سوزی

• جلوگیری از انباشت ضایعات و مواد در راهروها، معابر و . . .

• جلوگیری از ریخت و پاش

• جلوگیری از نشت روغن و مواد شیمیایی

که عدم رعایت آنها موجب بروز خطرات و ضایعات غیر قابل جبران جانی، مالی و اجتماعی می شد و یا محصول آنها مستقیماً با بهداشت و سلامت مصرف کننده سروکار پیدا می کرد. 

علاوه بر آن ژاپنی ها از فنگ شوئی (Feng shui) چینی ها نیز ایده گرفتند؛ چینی ها بر اساس فنگ شوئی معتقدند انسداد انرژی در هر محیط، ناشی از سه عامل است:

• آلودگی فیزیکی

• انرژی ساکنان قبلی

• انباشتگی و درهم ریختگی

پس از آن، تولیدکنندگان ژاپنی با تلفیق خانه داری صنعتی و فنگ شوئی، نظام آراستگی محیط کار را طرح ریزی کردند که در ابتدا دارای 3 مرحله (s3) بود؛ همچنین آنها پیاده سازی این نظام را نه تنها به کارخانجات خطرساز خود بلکه به همه صنایع و سازمان های خود توصیه کردند.

از مهمترین اهداف اولیه آنها در استقرار نظام آراستگی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• پیشگیری از حوادث

• کاهش وقفه کاری

• کنترل عملیات و پروژه ها

• آراستگی محیط کار

• نظم و انضباط

نکته جالب توجه در فلسفه نظام آراستگی ژاپنی ها اینکه آنها این موارد را تنها به عنوان اهداف ملموس و مستقیم این نظام بر   می شمردند و معتقد بودند خروجی (output) استقرار این نظام ” کاهش اتلاف ها ” خواهد بود و همچنین دستاورد (outcome) بزرگتری را نیز برای آن متصور بودند که ” افزایش بهره وری ” بود !

آنها اعتقاد داشتند با پیاده سازی نظام آراستگی محیط کار، اتلاف (Muda) های زیر کاهش خواهد یافت:

• تولیدات اضافی  (Over production)

• انتظار و تأخیر  (Waiting)

• رفت و آمد / حرکت های اضافی (Motion)

• انبارش(Storage)

• ضایعات و دوباره کاری ها (Waste & Rework)

• فرآیند (Process)

• حمل و نقل(Transportation)

به مرور زمان، دو مرحله دیگر به این نظام اضافه شد و بدین صورت 5S شکل گرفت؛ 5S متشکل از پنج کلمه ژاپنی است که با حرف S شروع می شد:

Seiri /  Sorting:  تشخیص / تفکیک : جدا کردن اقلام ضروری از غیر ضروری ها 

Seiton  /Organization:  ترتیب : مرتب کردن آنچه که باقی می ماند

Seiso   /Cleaning:  تمیزکاری / تنظیف : پاکسازی و تمیز کردن محل و کلیه اشیاء و لوازم

Seiketsu   /Standardization:  تنظیم / استانداردسازی : استاندارد کردن و رویه مند کردن سه مرحله قبل

Shitsuke   /Self-Discipline: تکلیف / فرهنگ سازی : ایجاد بستر و سازوکارهای لازم برای رعایت همگانی این استانداردها 

برای اولین بار در سال 1986 میلادی، 5S از ژاپن صادر گردید و در شرکت های سنگاپوری اجرا شد و پس از آن به سایر کشورها معرفی گردید.

تاریخچه نظام آراستگی در ایران: 

سابقه معرفی و ترویج نظام 5S، در ایران از خرداد سال 1372 و با انتشار  مقاله ای در شماره های 32 و34 ماهنامه تدبیر آغاز شد.

 نویسنده مقاله آقای مجتبی کاشانی بوده که بر همین اساس بعنوان بنیانگذار نظام 5S درایران معرفی شده است.  

مرحوم مجتبی کاشانی دراین زمینه می گوید:

  ” اینجانب با نظام 5S درسال 1365 و در یک دوره مدیریتی در ژاپن آشنا شدم و از همان زمان دریافتم که یکی از گمشده های اصلی ما در صنعت است؛ بامسافرت ها و تحقیقات و بازدیدهای مکرر از کارخانه های ژاپنی در آن کشور ( در طول هفت سال ) به درک عمیق آن پرداختم و در سال 1372 به صورت مقاله ای کاربردی آنرا معرفی کردم.

تاریخچه نظام آراستگی

آغاز اجرای 5S در شرکت های کارتن مشهد و ایرانیت تهران (سالهای 1374 و 1375 ) بوده که توفیق نسبی آن منجر به شروع اجرای 5S در شرکت ایران خودرو  شد . “

مرحوم مجتبی کاشانی این نظام را در صنعت خودرو سازی رواج داد و طرح بزرگ « از گاراژ تا کلینیک » را به انجام رساند و به همین لحاظ از او با عنوان پدر 5S  در ایران یاد می کنند.

آن مرحوم در کتاب نقش دل در مدیریت (۱۳۸۲) به منظور بومی سازی مفاهیم 5S و ارتباط دادن آن با مفاهیم فرهنگی، بحث هفت سین صنعتی را مطرح کرد. 

مجتبی کاشانی با توجه به کار ژاپنی ها که مفهوم House Keeping  را از فرهنگ آمریکایی گرفته و در قالب فرهنگ ژاپنی ارائه دادند، مفهوم 5S را از شرکت های ژاپنی اخذ کرد و آن را با مفهوم هفت سین نوروز ایرانی درهم آمیخت و با عنوان «هفت سین صنعتی » مطرح کرد:” اینجانب با نظام 5S درسال 1365 و در یک دوره مدیریتی در ژاپن آشنا شدم و از همان زمان دریافتم که یکی از گمشده های اصلی ما در صنعت است؛ بامسافرت ها و تحقیقات و بازدیدهای مکرر از کارخانه های ژاپنی در آن کشور ( در طول هفت سال ) به درک عمیق آن پرداختم و در سال 1372 به صورت مقاله ای کاربردی آنرا معرفی کردم.

تاریخچه نظام آراستگی

 آغاز اجرای 5S در شرکت های کارتن مشهد و ایرانیت تهران (سالهای 1374 و 1375 ) بوده که توفیق نسبی آن منجر به شروع اجرای 5S در شرکت ایران خودرو  شد . “

مرحوم مجتبی کاشانی این نظام را در صنعت خودرو سازی رواج داد و طرح بزرگ « از گاراژ تا کلینیک » را به انجام رساند و به همین لحاظ از او با عنوان پدر 5S  در ایران یاد می کنند.

آن مرحوم در کتاب نقش دل در مدیریت (۱۳۸۲) به منظور بومی سازی مفاهیم 5S و ارتباط دادن آن با مفاهیم فرهنگی، بحث هفت سین صنعتی را مطرح کرد. 

مجتبی کاشانی با توجه به کار ژاپنی ها که مفهوم House Keeping  را از فرهنگ آمریکایی گرفته و در قالب فرهنگ ژاپنی ارائه دادند، مفهوم 5S را از شرکت های ژاپنی اخذ کرد و آن را با مفهوم هفت سین نوروز ایرانی درهم آمیخت و با عنوان «هفت سین صنعتی » مطرح کرد:

۱- سوا کردن 

۲- سرو سامان دادن

۳- سپیدی و پاکیزگی

۴- سعی در حفظ وضع مطلوب

۵- سازمان یافتگی و انضباط

۶- سخت کوشی و با تمام نیرو کار کردن

۷- سماجت در انجام یک کار خوب تا مرز عادت 

برای دانلود جامع ترین دستورالعمل ها، چک لیستها و فرمهای نظام آراستگی محیط کار(5S)، از جمله دستورالعمل های مجزای S1 تا S5 و … بصورت کامل اینجا کلیک کنید.